Femicide, yani cinsiyet temelli kadın cinayetleri, dünyanın dört bir yanında hızla artan küresel bir kriz olarak tanımlanıyor. Birleşmiş Milletler (BM) verilerine göre 2024’te her 10 dakikada bir kadın, partneri veya aile üyeleri tarafından kasıtlı olarak öldürüldü. Bu şiddet biçimi, kadınlara ve kız çocuklarına yönelik en uç ve en acımasız şiddet formu olarak öne çıkıyor.
BM Kadın ve BM Uyuşturucu ve Suç Ofisi’nin (UNODC) Uluslararası Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesi Günü’nde yayınladığı rapor, femiciden etkilenen kadın sayısının dünya genelinde giderek yükseldiğini ortaya koyuyor. Femicide, kadın ve kız çocuklarına karşı ayrımcılık, eşitsiz güç ilişkileri, cinsiyetçi stereotipler ve zararlı toplumsal normlardan kaynaklanıyor. Bu cinayetler evde, işyerinde, okulda, kamusal alanlarda ve çevrim içi platformlarda meydana gelebiliyor ve genellikle partner şiddeti, cinsel taciz, zararlı gelenekler veya insan kaçakçılığı ile bağlantılı.
2024’te dünya genelinde yaklaşık 50.000 kadın ve kız çocuğu, babaları, anneleri, kardeşleri veya partnerleri tarafından öldürüldü. Günlük ortalama 137 kadın bu şiddet sonucu yaşamını yitirdi. Partnerler, aile kaynaklı cinayetlerin yüzde 60’ından fazlasından sorumlu bulunuyor.
Femiciden etkilenenler yalnızca özel alanla sınırlı değil; tanımadıkları kişiler tarafından gerçekleşen cinsel şiddet, töre cinayetleri, kadın sünneti ve cinsel yönelim veya cinsiyet kimliği kaynaklı nefret suçları da femiciden sayılıyor. Ayrıca silahlı çatışmalar, çeteler ve organize suçlar da riski artırıyor.
2024’te Afrika, aile ve partner kaynaklı femicide vakalarının en yüksek görüldüğü kıta oldu; yaklaşık 22.600 kadın öldürüldü. Amerika ve Okyanusya’da oranlar sırasıyla 1,5 ve 1,4 iken, Asya ve Avrupa’da 0,7 ve 0,5 olarak ölçüldü. BM Kadın birimi, gerçek rakamların rapor edilenlerden çok daha yüksek olabileceğine dikkat çekiyor.
Kamusal yaşamda yer alan kadınlar, gazeteciler, insan hakları ve çevre savunucuları hem çevrim içi hem çevrim dışı şiddetle karşı karşıya. Siber takip, zorlayıcı kontrol ve görüntü temelli taciz, çevrim dışı şiddete ve femicide’ye dönüşebiliyor. Küresel olarak kadın gazetecilerin dörtte biri, Asya-Pasifik’te kadın parlamenterlerin üçte biri çevrim içi ölüm tehditleri aldı. 2022’de 81 kadın çevre savunucusu ve 34 insan hakları savunucusu öldürüldü. Yerli ve trans kadınlar da artan hedefli saldırılarla karşı karşıya.
Femicide artışının temel nedenleri arasında cinsiyet eşitsizliği, ayrımcı normlar, çatışma ve göç ortamındaki artan şiddet, sınırlı hesap verebilirlik, zayıf koruma mekanizmaları, çevrim içi taciz, ekonomik krizler ve daralan sivil alanlar bulunuyor.
BM, femicide’i önlemek için yasal çerçeveleri güçlendirmeye, mağdur odaklı hizmetler sunmaya ve veri toplamayı geliştirmeye çalışıyor. Aynı zamanda önleyici stratejilerde devletleri destekliyor, kolluk kuvvetlerini eğitiyor ve zararlı toplumsal normlara karşı kamu kampanyaları yürütüyor. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin 5. maddesi ve 1979’da kabul edilen Kadınlara Yönelik Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesine Dair Sözleşme (CEDAW), cinsiyete dayalı şiddeti ele alan iki temel uluslararası belge olarak öne çıkıyor.
