Küresel Eğitim İzleme (GEM) Raporu 2025’in “Women lead for learning / Kadınlar öğrenimde lider” başlıklı bölümü, kadınların eğitimde öğretmen olarak çoğunlukta olmasına rağmen üst düzey liderlik pozisyonlarında hâlâ ciddi engellerle karşılaştığını ortaya koyuyor. Rapora göre kadın liderler, okullarda kapsayıcılığı artırıyor, kız öğrencilerin karşılaştığı engelleri azaltıyor, öğretmen gelişimini destekliyor ve iş birliğini teşvik ediyor.
Öğretmenler çoğunlukta ama liderlikte azınlıkta
Dünya genelinde kadınlar özellikle erken eğitim kademelerinde öğretmenlerin büyük çoğunluğunu oluşturuyor: 2023 itibarıyla okul öncesi öğretmenlerin %93’ü, ilkokul öğretmenlerinin %68’i, lise öğretmenlerinin %52’si kadın. Ancak kadın okul yöneticileri ve üniversite liderleri çok daha düşük oranlarda.
Veri bulunan 70 ülkede, kadın okul müdürlerinin oranı kadın öğretmen oranının yaklaşık 20 puan gerisinde. Bu fark Bhutan, Vietnam ve Güney Afrika’da 30 puanın üzerine çıkıyor. Kamboçya’da öğrencilerin yalnızca %18’i kadınların yönettiği okullara gidiyor.
Yükseköğretimde durum daha da belirgin: Kadın öğrenciler üniversitelere erkeklerden fazla kayıt yaptırsa da, üst düzey akademik liderlik pozisyonlarının %30’undan daha azına sahipler. 2025 itibarıyla dünyanın en iyi 200 üniversitesinin sadece %27’sinin rektör veya başkanı kadın. Hindistan, Bangladeş ve Suudi Arabistan’da neredeyse hiç kadın lider yok.
Avrupa ve ABD gibi yüksek gelirli bölgelerde bile üniversite başkanları, dekanlar ve bölüm başkanları erkek ağırlıklı. ABD’de üniversite başkanlarının üçte biri kadın, fizik bölümü başkanlarının yalnızca %10’u kadın.
Kadın liderler eğitim ve toplumsal sonuçları iyileştiriyor
Rapor, kadın liderliğinin topluluk katılımını artırdığını ve kapsayıcılığı güçlendirdiğini gösteriyor. Kadınların yönettiği okullarda iş birliği, öğretmen motivasyonu ve öğrenci başarıları özellikle kız öğrenciler için daha yüksek.
Kadın liderler, marjinal öğrencilerin yaşadığı zorlukları görebilir, toplumsal cinsiyete dayalı şiddet, okul güvenliği ve kapsayıcı müfredat gibi politika alanlarında katkı sağlayabilir. Örneğin Etiyopya’da eğitim bakanlığındaki kadın liderlik, kırsal kız öğrenciler ve STEM alanında eşitlik odaklı reformlara öncülük etti.
Ayrıca kadın liderler, öğrencilere özellikle kızlara rol model oluyor; yetkinliğin cinsiyetle sınırlı olmadığını gösteriyor. Eşit temsil sadece ölçülebilir sonuçlarla ilgili değil, aynı zamanda bir hak meselesi ve adaletin eğitimde yaşatılması demek.
Liderlik önündeki engeller yapısal ve derin
Kadınların liderlik pozisyonlarına yükselmesi hâlâ birçok ülkede engelleniyor. Toplumsal cinsiyet normları liderliği “erkek işi” olarak kodluyor, kadınları daha çok sınıf ortamına uygun görüyor. Yükseköğretimde kurum kültürleri değişime dirençli.
Gizli önyargılar terfi süreçlerine sızıyor: erkek ağırlıklı seçim komiteleri, şeffaf olmayan kriterler ve kariyer boşlukları kadınları geri bırakıyor. Üstelik kadınlar evdeki bakım yükü nedeniyle gelişim ve ağ kurma fırsatlarını sınırlamak zorunda kalıyor.
Sınırlayıcı politikalar da problemi derinleştiriyor. Pakistan’da kadınlar yalnızca kız okullarına başvurabiliyor; Eritre ve Çad’da kadın okul müdürü oranları sırasıyla %6,5 ve %5.
Son olarak, cinsiyete göre ayrıştırılmış verilerin eksikliği, ilerlemeyi izlemeyi ve etkili politika geliştirmeyi zorlaştırıyor. Öğretmen sayısı verileri mevcut olsa da, müdür, dekan ve rektör sayıları özellikle özel ve kırsal okullarda eksik.
Raporda önerilen stratejiler
Rapor, hükümetler ve eğitim kurumları için şunları öneriyor:
-
Veri ve şeffaflığı geliştirin: Müdür, dekan ve rektörler için cinsiyete göre ayrıştırılmış veriler yayınlayın.
-
Eğitim ve ilham: Mentorluk, burslar ve liderlik kursları kadınların güvenini artırır ve kariyer fırsatlarını çoğaltır.
-
İşe alım ve terfiyi reform edin: Şeffaf ve cinsiyet duyarlı uygulamalar, önyargıyı azaltır; esnek çalışma ve çocuk bakım politikaları kadınların kariyerini destekler.
-
Tüm seviyelerde kadın liderliği teşvik edin: Bakanlıklar, yönetim kurulları ve üniversite konseyi, dengeli liderliği önceliklendirmeli ve kapsayıcılığı göstermeli.
Rapora ve stratejilere dair detaylar 2025 GEM Cinsiyet Raporundan ulaşılabilir.
