Pozitif-iz Derneği, 2024 yılı hak ihlalleri raporunu yayımladı ve HIV ile yaşayanların maruz kaldığı ayrımcılığın boyutlarını güncel verilerle ortaya koydu. Rapora göre 2018’den bu yana hak ihlallerinde üç kattan fazla artış var. 2024’te derneğe 1.140 kişi danışmanlık için başvurdu; 230 başvuruda somut hak ihlali tespit edildi ve 37 kişi hukuki süreç başlattı. Dernek, yaşananların yalnızca bireysel bir sorun olmadığını; sağlık hakkı, çalışma hakkı ve eşitlik ilkesini ilgilendiren yapısal bir mesele olduğunun altını çiziyor.
En çok nerede ihlal yaşanıyor?
-
Sağlık: Başvuruların yaklaşık %40’ı sağlık alanındaki ihlallerle ilgili. Tanı sonrası hizmete erişim engelleri, ayrımcı tutumlar, gereksiz test talepleri ve gizlilik ihlalleri öne çıkıyor.
-
Çalışma hayatı: Yaklaşık %24 oranla ikinci sırada. İşe alımda HIV statüsünün sorgulanması, işten çıkarma baskısı ve sağlık raporlarında ifşa gibi uygulamalarda bir önceki yıla göre belirgin artış kaydedildi.
-
Çoklu ihlaller: Bir kişi aynı anda hem sağlık hem çalışma alanında hak kaybı yaşayabiliyor; rapor bu kümelenmenin özellikle bu iki başlıkta yoğunlaştığını söylüyor.
Yabancı uyruklular için çift katmanlı engel
Türkiye’de yaşayan yabancı uyruklu kişilerin GSS kapsamına erişim, geri ödeme dışına çıkarılan ilaç ve tedaviler gibi başlıklarda ek eşiksiz süreçlere takıldığı vurgulanıyor. Bu durum, ihlallerin sağlık sistemine erişim boyutunu daha da ağırlaştırıyor.
Hukuki başvuru artıyor: Bilinç yükseliyor
2024’te hukuki sürece gidenlerin oranı %16,1’e çıktı. Pozitif-iz gönüllü avukatlarından Av. İsmail Cihan Tuğcu, “Başvuruların artması hem ihlallerin çoğalması hem de HIV ile yaşayanların hak arama bilincinin güçlenmesiyle açıklanabilir. Pek çok kişi dava açmadan da haklarını koruma yollarına başvuruyor” dedi.
Hukuki başvuruların dağılımı:
-
%54 sağlık,
-
%27 çalışma,
-
%8 kişisel verilerin korunması ile seyahat–barınma,
-
%6 aile ve ceza hukuku,
-
%3 askeri mevzuat.
Coğrafi tablo
Başvurular en çok İstanbul (65) ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (23)’ten geldi. İzmir ve yurtdışı başvuruları ise 17’şer kişiyle üçüncü sırayı paylaştı. Bu dağılım, hem büyükşehirlerdeki görünürlüğe hem de KKTC ve yurt dışındaki hak arama dinamiklerine işaret ediyor.
“Haklarınızı bilin, yalnız değilsiniz”
Pozitif-iz Derneği Kurucu Üyesi Çiğdem Şimşek, HIV ile yaşayanlara şu çağrıyı yaptı:
“Hak ihlali yaşama endişesi duymayın. Haklarınızı bilmek ve talep etmek çok önemli. HIV ile yaşayan herkes eşit haklara sahip; bu hakları savunmak en doğal hakkınız. Pozitif-iz her zaman yanınızda.”
Ne yapılmalı?
Rapora göre çözüm, hak temelli müdahaleler, gizliliğin korunması, ayrımcılıkla mücadele eğitimleri ve bilinçli danışmanlık hizmetlerinin yaygınlaştırılmasından geçiyor. Sağlık kurumları ve iş yerleri için ayrımcılık yasağı ve kişisel veri güvencesi konularında bağlayıcı iç prosedürlerin hayata geçirilmesi öneriliyor. Ayrıca, yabancı uyrukluların hizmete erişimini güçlendirecek GSS düzenlemeleri ve geri ödeme kapsamının genişletilmesi acil ihtiyaç olarak öne çıkıyor.