Joyce Blau 1932’de Kahire’de doğdu. Ailesi Fransızca konuşan Aşkenaz bir Yahudi aileydi. Çocukluğu İngiliz ve Fransız okullarında geçti. Daha o yıllarda sömürgecilik karşıtı hareketlerle tanıştı, Marksizmi öğrendi. 1940’ların sonunda Iskra adlı komünist gruba, ardından Demokratik Ulusal Kurtuluş Hareketi’ne (DMNL) katıldı.
Henri Curiel’le tanışması hayatının yönünü belirledi. Mısır’da başlayan siyasi faaliyetleri nedeniyle tutuklandı, 1954’te sınır dışı edildi. Fransa’ya yerleştiğinde henüz 22 yaşındaydı. Sürgünlük, ömrü boyunca benimsediği bir konuma dönüştü: Her daim sınırların, dillerin, kimliklerin arasında bir yerde durdu.
Paris’te yeniden Curiel’in çevresine katıldı, sömürgecilik karşıtı dayanışma çalışmalarını sürdürdü. Cezayir Bağımsızlık Savaşı’na destek verdi. 1960’ta Curiel tutuklanınca Brüksel’e geçti, burada Kürtlerle tanıştı. Irak Kürt hareketinin önde gelen ismi Kamuran Bedirhan’la buluşması, bilimsel yönünü siyasal duyarlılığıyla birleştirdi.
Blau, “bir halkın dili yok edilirse, varlığı da silinir” diyordu. Bu inançla Kürt dili üzerine çalışmaya başladı.
“Kürtçe Konuşmak, Bilim Yapmaktır”
1955’te Fransa’ya yerleştiğinde geçimini sekreterlik yaparak sağlıyordu. Gündüz çalışıp geceleri Arapça ve Kürtçe derslerine giriyordu. INALCO’da öğrenciyken, 1965’te hazırladığı Kurmancî-Fransızca Sözlük yayımlandı. Uzun yıllar boyunca Batı’da Kürtçe üzerine yayımlanmış tek kapsamlı sözlük olarak kaldı.
Kürtçe çalışmaları yasaklıydı; Türkiye’de dağıtılması suç sayılıyordu. 1991’de yasak kalktığında, İstanbul sokaklarında kitabının satıldığını gördü. “Hayatımın en mutlu günüydü,” diyecekti yıllar sonra.
- 1967’de Kürt lehçeleri üzerine saha araştırmaları yaptı. Amadiya ve Sincar’da haftalar geçirdi.
- 1975’te Amadiya ve Cebel Sincar Kürtçesi başlıklı doktora tezini tamamladı.
- 1980’de Manuel de kurde: dialecte sorani,
- 1999’da Manuel de kurde: kurmanji,
- 2000’de Méthode de kurde: sorani yayımlandı.
INALCO’da 30 yıl boyunca Kürt dili ve uygarlığı dersleri verdi. Kürtçenin Kurmancî ve Sorani lehçelerinde yazan ilk akademisyenlerden biriydi. CNRS’nin “Monde Iranien” araştırma grubunda görev yaptı. Onu öğrencileri “Fransa’daki Kürdoloji’nin manevi annesi” olarak tanımladı.
Ünlü oryantalist Maxime Rodinson’un “az bilinen bir dili seç, o alanda tek uzman ol” sözünü hatırlardı. Gerçekten de o, Kürtçenin dünya çapındaki temsilcisi olmuştu.
“Bir Halkın Hafızasını Korumak”
1983’te, Paris Kürt Enstitüsü’nün kurucuları arasındaydı. Cegerxwîn, Hejar, Yılmaz Güney, İsmet Şerif Vanly, Kendal Nezan’la birlikte. Gösterişsizdi ama kurumsallaşmanın itici gücüydü. Enstitü’nün kütüphanesi ve arşivleri onun emeğiyle büyüdü.
1990’larda Leyla Zana ve tutuklu Kürt milletvekillerine destek kampanyaları yürüttü. Kürt çocuklarının Fransa’da eğitim alması için burslar ayarladı. 2000’lerde emekli olduğunda bile Enstitü’nün sekreterliğini, mali işlerini ve Journal of Kurdish Studies’in editörlüğünü sürdürdü.
Blau, yalnızca bir akademisyen değildi. Kürt dilinin, kültürünün ve direncinin bir belleğiydi.
Onu tanıyan herkesin ortak tanımıyla: “Sessiz, kararlı, vazgeçilmez.”
“Joyce, Bir Kürt Gibi Yaşadı”
Ömrü boyunca kimliğini siyasallaştırmadı ama ezilen halkların yanında durdu. Mısır Yahudilerinin sürgününü, Arap milliyetçiliğinin ve Siyonizmin ikili baskısı altında yaşadı. İsrail ve Filistin arasında barış diyalogları kurdu, “Filistin ve İsrail Yaşasın Komitesi”ni kurdu.
Kürtler arasında ise bir “yoldaş”, bir “hoca” olarak anıldı. Onun derslerinden geçen öğrenciler Kürtçe konuşarak, yazı yazarak, çeviri yaparak büyüdü. Duhok Üniversitesi’ndeki uluslararası Kürdoloji toplantısında, kafilenin doğal lideri olmuştu; herkes ona “abla”, “hocan” ya da “vitamin bacı” diyordu.
Joyce Blau 24 Ekim 2024’te Fransa’da hayatını kaybetti. Arkasında onlarca kitap, yüzlerce makale ve bir halkın hafızasında silinmeyecek bir iz bıraktı.Bugün, ölümünün birinci yılında adıyla anılan kütüphaneler, makaleler ve öğrenciler, o izleri taşımayı sürdürüyor.
Kaynak:
Martin van Bruinessen, A Life Devoted to the Kurds: Joyce Blau, 1932–2024, Kurdish Studies Journal (2025). ([PDF] Institut Kurde)
